Trang

Chủ Nhật, 22 tháng 8, 2010

Tìm hiểu cái hay nơi một bài hát

Chương trình “Ca khúc Việt Nam” do Thanh Trang thực hiện xin kính chào quý vị nghe Đài! Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau bàn về việc tìm hiểu cái hay nơi một bài hát. Nghe bài viết trên đài VOA Buổi phát thanh hôm nay cũng đánh dấu tròn một năm chương trình “Ca khúc Việt Nam” do Thanh Trang thực hiện đến với quý vị bốn phương. Suốt năm qua chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về hướng đi của Tân Nhạc Việt Nam suốt 75 năm nếu như ta tạm lấy thời điểm 1935 như cái năm với những ca khúc đầu tiên của nền Tân Nhạc bắt đầu được nhiều người biết đến. Để cùng nhau làm công việc đó chúng tôi đã thường xuyên giới thiệu với tính cách trích dẫn để minh họa những tác phẩm mới từ trên ba thập niên trở lại đây ở cả trong lẫn ngoài nước và đem so sánh đối chiếu với những ca khúc đã có từ xưa, cụ thể là trước năm 75, để coi xem tình hình có gì đặc sắc hơn, hay ngược lại là sút kém đi. Mà xét đến các mặt đó thì tất yếu là phải đề cập đến cái hay, cái kém hay nơi những ca khúc xưa hoặc nay. Mà đấy mới thật là một khía cạnh gay go! Bởi âm nhạc thuộc lĩnh vực trừu tượng chứ không có thể phân tích, giải trình, so sánh như giữa các sự vật cụ thể khác. Chẳng hạn như giới y học có thể dễ dàng phân tích, trưng dẫn các mặt hơn kém giữa các loại dược liệu xưa và nay cũng như có thể thí nghiệm để cho thấy kết quả đối với từng loại bệnh trạng. Thế nhưng người nghe nhạc bình thường, cảm nhận một bài hát qua sở thích riêng tư, qua cảm tính của mình thì không nói làm gì, mà ngay cả đến các nhạc sĩ có tên tuổi nhất, đuợc đào tạo chính quy nhất về mặt âm nhạc, cũng không thể dựa vào những kiến thức chuyên môn của mình để có thể giải thích được cái hay cái đẹp nơi một bài hát. Cảm nhận đuợc mặt đó là do nơi mấy chữ người ta thường nhắc đến là “trình độ thẩm âm”. Thế nhưng đã mấy ai dám ngang nhiên nói với một người nào đấy rằng “Anh hay chị không phân biệt đuợc một bài hát hay với một bài hát dở là bởi trình độ thẩm âm của anh hay chị vẫn còn hạn chế”? Nhưng nhân đề cập đến các mặt gọi là “kiến thức” hay “kỹ thuật” trong lãnh vực âm nhạc khi vừa rồi chúng tôi nói đến vấn đề khá nan giải trong việc làm thế nào xác định được cái hay cái dở nơi một bài hát một khi mà yếu tố chủ quan nơi từng người là hết sức định đoạt thì sẵn cây đàn “piano” cạnh đây, chúng tôi xin có mấy nội dung sơ lược để bàn đến như sau, với mục đích là để quý vị với một mức độ yêu thích ca hát bình thường sẽ không bị giới gọi là “am hiểu” người ta làm mình choáng váng với những thuật ngữ “chuyên môn” ồn ào nếu không muốn nói là thường khi rất trừu tượng và bí hiểm đối với người không chuyên: Chúng tôi tạm chọn ra một bài hát với cấu trúc những câu hát, tức cũng là câu nhạc, đặc biệt giản dị, nhưng với giai điệu rất đẹp đẽ nơi bài “Tình Nghệ sĩ” của Đòan Chuẩn và Từ Linh, đã từng đuợc ca sĩ người ta theo nhau hát từ trên 60 năm qua! Câu hát đầu tiên là “Đây khách ky hương mây Thu vàng ấm”, đi theo giai điệu chuyên chở lời hát là… (đàn). Câu tiếp là: “Nơi quán cô đơn mơ qua trùng sóng”, với giai điệu như sau… (đàn). Câu tiếp nữa là “Mơ tới bên em em tô quầng mắt”, với giai điệu của nó là... (đàn). Và câu cuối của đoạn đầu là: “Em tôi ngập ngừng trong tấm áo nhung”, với giai điệu như sau... (đàn). Nếu như phân tích đọan vừa rồi của bài hát “Tình nghệ sĩ” của Đoàn Chuẩn và Từ Linh thì ta có thể nêu ra những điểm đáng chú ý như sau: Thứ nhất: Bài hát này có 2 lời. Lời 1 của đoạn đầu là như chúng tôi vừa đọc, tức là “Đây khách ly hương mây Thu vàng ấm. Nơi quán cô đơn mơ qua trùng sóng. Mơ tới bên em, em tô quầng mắt. Em tôi ngập ngừng trong tấm áo nhung”. Lời hát thứ 2 cũng của đọan đầu đó tuy hơi hướng cũng kiểu như thế, nhưng nội dung cụ thể là: “Tung phấn hương yêu qua muôn lời hát. Bay tới bên em, tới em thầm nhắc. Đấy ý thơ xưa đâu duyên tình cũ. Bóng anh phai dần ái ân tàn theo”. Câu hỏi đáng đuợc đặt ra là như sau: Giả sử như hai ông tác giả đó chỉ đồng ý với nhau chọn 1 lời hát duy nhất để cho phổ biến thì chuyện gì sẽ xảy ra? Những hậu quả sau đây sẽ rất dễ xảy ra: Nếu như người ghe bài hát đó mà chỉ yêu thích nó vì giai điệu không thôi, tức là chỉ chú ý đến phần nhạc không thôi, thì cho dù hai ông Đoàn Chuẩn và Từ Linh có chọn lời hát số mấy đi nữa để cho xuất bản thì người nghe thuộc diện đó họ cũng sẽ không màng. Ngược lại, nếu như người nghe lại thuộc diện “không có lỗ tai âm nhạc” như người ta vẫn quen nói, chỉ thích để ý đến phần lời hát vì thấy nó hợp với tình cảm riêng tư hay tâm trạng của mình sao đấy thì việc bài hát có lời hát số 1 không thôi hay lời hát số 2 không thôi sẽ ảnh hưởng rất lớn đối với việc người nghe đó cho là rằng bài hát là hay hoặc kém hay! Điều thứ hai: Một người có học về sáng tác, có học về hòa âm sẽ tìm cách giải thích về cấu trúc âm nhạc của đọan đầu bài hát như đuợc đề cập vừa rồi rằng những câu nhạc là những chuỗi hợp âm nối kết lại với nhau. Chẳng hạn như câu nhạc (đàn câu 1) gồm những nốt nhạc then chốt như nốt La (đàn) và nốt Re (đàn) trong âm giai Re Trưởng cho nên nó thuộc hợp âm Re gồm 3 nốt Re, Fa, La. Cũng như vậy, câu nhạc thứ 2 (đàn) gồm những nốt cơ bản như vừa rồi nhưng vì nay có thêm nốt Sol ở quãng nghỉ cho nên người chuyên môn họ giải thích rằng nó thuộc hợp âm gọi là “La bậc 7”. v.v.. và v.v.. Người bình thường nghe giai điệu bài hát mà cảm thấy dễ nhớ, thấy nó lả lướt, gợi cảm về mặt âm thanh thì cho nó là “hay” chứ chả cần biết xem cấu trúc của nó về mặt hợp âm, hòa âm nó ra làm sao. Và điều đáng nhấn mạnh là ở chỗ này: Cho dù là một nhạc sĩ thứ thiệt, được đào tạo một cách chính quy về nhạc, thì cũng không xử dụng đuợc những yếu tố kỹ thuật như vừa nêu để giải thích cái hay của bài hát. Lý do giản dị là nếu qua cái ngả kỹ thuật đó mà người viết ca khúc người ta cũng viết được một giai điệu đáng ghi nhớ như nơi bài “Tình nghệ sĩ” này thì còn nói mà làm gì. Đàng này cho dù người ta có đuợc học hành đến nơi đến chốn cách mấy về kỹ thuật sáng tác, về hòa âm, mà làm không ra đuợc một giai điệu như thế thì rốt cuộc vẫn làm không ra! Chứ còn bằng không thì các giáo sư âm nhạc ở các nhạc viện lừng danh bên Âu Châu ngày nay chẳng hạn đều là các Mozart, các Chopin hết cả rồi! Thì cũng như khi ta đọc câu thơ Kiều “Người lên ngựa kẻ chia bào, rừng Phong, Thu đã nhuốm màu quan san” thì người ta chỉ có thể cảm đuợc cái hay qua quá trình thấm nhuần chất thơ, chất văn do học vấn mang lại chứ đâu có thể giải thích cái hay nơi câu thơ đó vì Cụ Nguyễn Du đã xử dụng cấu trúc câu thơ theo thể Lục-Bát hay là Cụ đã vận dụng đúng niêm luật “bằng trắc; bởi thiếu gì người cũng am tường về thơ Lục-Bát, cũng am tường về quy tắc “bằng trắc” nhưng đã mấy ai có đuợc những ý thơ cũng như tứ thơ sắc xảo như thế? Điều thứ ba: Vấn đề tiết điệu và nhịp điệu! Cũng đoạn nhạc đó, nếu chúng tôi đàn bình thường theo như tác giả của nó đã ghi chú trên ấn bản của bài hát thì nó là như sau... (đàn theo “Slow”) Nếu như người đàn hay người hát muốn làm khác đi, gọi là cho “có cái khác đi một chút” thì sẽ hát hoặc đàn theo phần phụ họa như sau... (đàn theo “Arpegio”) Thế rồi đời sống xã hội cứ thế mỗi ngày thêm xô bồ, người ta không thể nghe điệu nhạc chậm rải, trữ tình theo như kiểu ngày xưa nữa thì người ta xử dụng, cũng giai điệu đó, nhưng theo các tiết điệu kiểu như thế này: (đàn theo kiểu tiết điệu thật sôi động) Khuynh hướng của ngày hôm nay, nếu như chúng tôi không lầm, là thích nghe nhạc theo cái kiểu tạm gọi là “sinh động” như vừa rồi! Như quý vị thấy đấy; ngay cả việc thẩm định giá trị của cũng một bài hát nhưng trong những trường hợp khác nhau như vừa nêu thì cũng đã tác động theo những hướng khác nhau vào người thưởng ngọan đến nhường nào! Đến đây thì, trở lại với việc tiếp tục đối chiếu phong cách viết ca khúc xưa và nay để ta mỗi ngày một có thêm chất liệu phản ánh hướng đi của Tân Nhạc Việt Nam qua thời gian, chúng tôi xin giới thiệu một ca khúc mới ở bên nhà thuộc diện được ưa chuộng nhất hiện nay. Bài hát tựa là “Hạnh phúc mong manh” của Vũ Quốc Việt do chính tác giả hát. ( Trích “Hạnh phúc mong manh” ) Vừa rồi là bài hát “Hạnh phúc mong manh” của Vũ Quốc Việt do chính tác giả hát. Nội dung lời hát thì xét cho cùng cũng không có gì khác cho lắm so với những bài hát thuộc thể loại tình khúc, tưởng cũng cần thêm là loại tình khúc thích hợp với giới trẻ, nhưng còn về mặt giai điệu thì chúng tôi cho là giai điệu thuộc loại có nét, có nghĩa có lý về mặt nhạc tính; còn phần cảm nhận thì tùy thuộc nơi từng người nghe, từng tâm trạng hay kỷ niệm riêng tư; thì như đối với mọi bài hát chứ cũng chẳng có gì khác. Đoạn đầu của chương trình phát thanh hôm nay chúng tôi có nhắc đến một bài hát của Đoàn Chuẩn và Từ Linh. Lúc nãy chúng tôi chỉ đàn những mẩu nhạc của Đoàn Chuẩn với tính cách minh họa. Giờ đây thì xin mời quý vị nghe lại cho trọn vẹn một bài hát với giai điệu thật đẹp đẽ khi xưa của hai tác giả này, bài “Gửi gió cho mây ngàn bay”, qua giọng ca Lê Dung. ( “Gửi gió cho mây ngàn bay” ) Quý vị thân mến; chúng ta đang nghe bài hát “Gửi gió cho mây ngàn bay” của Đoàn Chuẩn và Từ Linh qua giọng ca Lê Dung. Có nói gì đi nữa thì văn hóa một nước trước sau gì cũng là một quá trình tiếp cận, dẫn đến tập quán, dẫn đến truyền thống. Đã có một thời mà các đài phát thanh đóng vai trò chủ chốt trong việc cho phổ biến những bài hát có giá trị cho đến tận ngày nay, và thời ấy người nghe quen tai với những món văn nghệ tương đối có giá trị như thế cho nên với tư cách ít nhiều gì đấy về mặt cầu đối với sản phẩm văn nghệ thì giới cung ứng tức giới sáng tác cũng như giới ca hát cũng không thể sáng tác hay ca hát mà không theo những chuẩn mực tương đối cao. Đến khi người sáng tác cũng như người ca hát không còn phải chịu một sự ràng buộc hay sàng lọc nào ngòai những tiêu chuẩn về mặt kinh doanh, thị trường, thì người nghe sẽ cứ thế lâm vào tư thế được cung ứng cái gì thì cứ quen dần với cái đó. Nhưng trên bình diện tổ chức về mặt xã hội thì trách nhiệm hàng đầu không nằm nơi giới sáng tác hay ca hát mà là nằm về phía những ai có trách nhiệm về mặt văn hóa chung cho cả một nước. ( Nhạc nền ) Và đến đây thì cũng đã kết thúc chương trình “Ca khúc Việt Nam” do Thanh Trang thực hiện buổi nay; xin gửi đến quý vị lời chào thân ái và xin hẹn nhau lại đến tuần sau! Theo VOA

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét